Bir viskinin yıllanması demek, berrak, ham bir ruhu dünyanın dört bir yanındaki viski meraklıların hayran olduğu zengin, keyifli bir içkiye dönüştüren büyüleyici bir süreç demek. Bu yol oldukça meşakkatli ve uzun. Bir fıçı viskiyi damıtmak sadece birkaç gün sürüyor olsa da tatların olgunlaşması ve istenen özelliklerin geliştirilmesi yıllar hatta on yıllar isteyebiliyor. Viski turları ile tüm bu süreçlere ait herşeye ulaşabileceğiniz gibi çok daha fazlası viskinin kendisinde saklı. Kullanılan fıçı türünden saklandığı ortama kadar her unsurun önemli bir role sahip olduğu bu karmaşık kimya, işçiliğin ve sabrın kusursuz birleşimiyle kadehlerimize doluyor. Peki, kadehlerimizden hemen önce bu tatların enfes birer ruha dönüşmesini sağlayan ahşap fıçıların sınırları içinde tam olarak ne oluyor? Viski turları ile zamanın ve çevrenin bu içkinin karakteri üzerindeki etkisini keşfedeceksiniz. Olgunlaştırma süreci boyunca süregelen ve bu dönüştürücü sihri ortaya çıkaran tüm incelikleri daha yakından anlamak için okumaya devam edin.
Moonshine’dan Olgun Viskiye
Viski ilk damıtıldığında, bize tanıdık gelen ve damağımızda uzunca bir süre iz bırakan altın-kahverengi iksir halinden oldukça uzaktır. Genellikle new make spirit olarak adlandırılan bu hali ile viski tamamen berraktır ve ağırlıklı olarak yapımında kullanılan malt arpa veya diğer tahılları yansıtan keskin, sert bir lezzet profiline sahiptir. Bu ham hal, kaçak içkiye çarpıcı bir benzerlik taşıyor olsa da iyi yıllanmış bir viskiyi tanımlayan derinlik ve zenginlikten yoksundur. Alkol oranı oldukça yüksek olsa da olgunlaşmamış ve rafine edilmemiş olan viski, ağırlıklı olarak taneli ve çimenli notalar içerir.
Viski fıçıya girer girmez büyüleyici bir kimya ve zaman etkileşimi gerçekleşir. Fıçının ahşabı, genellikle meşe, ispirto ile etkileşime girmeye başlar ve böylelikle olgunlaşma için oldukça önemli olan bileşikler ahşaptan berrak haldeki viskiye akmaya başlar. Bu bileşikler, her biri farklı tatlar ve özellikleriyle bu eşsiz sıvıyı daha nitelikli hale getiren lignin, vanilin, laktonlar ve tanenlerdir.
Lignin parçalanarak tatlı, vanilya benzeri notalar sunan vanilini oluştururken laktonlar, kremsi bir tada katkıda bulunur. Tanenlerden gelen burukluk wood spice olarak adlandırılan sofistike dokuyu katar. Bunun yanı sıra fıçı yapımı sırasında adsorpsiyon olarak bilinen bir işlemle sert elementlerin içkiden filtrelenmesine yardımcı olan bir kömür tabakası oluşturulur. Bu tabaka için yumuşak ve çok daha lezzetli bir içkinin ortaya çıkmasında oyun kurucu olduğunu söyleyebiliriz. Yıllar boyunca bu viski aromaları iksirini ahşaptan emer ve ham, ay ışığına benzer halinden yavaş yavaş zengin ve karmaşık bir lezzete dönüşür. Tabii bu süreçte fıçının depolandığı iklim ve ortam gibi dış faktörleri de göz ardı edemeyiz. Özellikle sıcaklık ve nemdeki değişimler ahşapta genleşme ve büzülme yarattığından bu aromatik lezzetin ahşabın daha derinlerine nüfuz etmesini, dolayısıyla tadın katbekat artmasını sağlar. Ahşapla viski arasında gelişen bu uzun süreli ilişki, fıçının çıtaları arasında nefes alırken yavaş, istikrarlı bir oksidasyon yaratır. İşte bu ortam hayran olduğumuz sofistike tatları, derin renkleri ve yaşayan aromaları geliştiren şeydir. Tüm bunlar yaşlandırma sürecinin birer parçasıdır. Viski yaşlandırmanın inceliklerini viski turları ile ilk elden deneyimleme fırsatı yaşayabilirsiniz.
Mekanın Gücü
İklim, viskinin yaşlanmasında belki de en etkili çevresel faktör. Farklı bölgeler viskinin olgunlaşmasını etkileyen çeşitli iklim düzeyleri sunar. Buna güzel bir örnek Kentucky’deki burbon damıtıcılarının viskilerini genellikle nispeten kuru ortamlarda yıllandırmasıdır. Bu kuruluk, viskinin bir kısmının fıçı çıtalarından buharlaştığı angel’s share olarak bilinen buharlaşma sürecini hızlandırır. Kalan sıvıda daha yüksek bir aroma konsantrasyonu oluşarak sağlam bir aroma profili yaratır. Buna karşılık İskoçya’nın serin ve nemli ikliminde yıllandırılan Scotch viskilerinde, yavaş buharlaşma hızı sayesinde kademeli bir olgunlaşma süreci seyreder. Bu süreç tatların daha ince bir şekilde bütünleşmesini sağlayarak genellikle daha yumuşak ve daha nüanslı lezzetler meydana getirir. İskoçya’daki daha soğuk iklim, viskinin fıçı içinde daha az genleşme ve büzülmeye maruz kaldığı anlamına gelir. Bu Scotch viskilerinin kendine özgü karakterlerine katkıda bulunan temel etkendir.
Buharlaşma oranını ve viskinin konsantrasyonunu etkileyerek yaşlandırma sürecine önemli bir katkıda bulunan nem, mekanın gücünü kanıtlayan bir diğer etkendir. Birçok burbon yaşlandırma tesisinde olduğu gibi kuru ortamlarda, artan buharlaşma oranı suyun alkolden daha hızlı buharlaşması anlamına gelir. Bu sayede oluşan daha yüksek alkol içeriği, ahşabın etkisini yoğunlaştırarak daha fazla bileşik çıkarabilir ve viskiye daha güçlü vanilya, karamel ve baharat notları katabilir. Buna karşılık İskoçya’daki gibi nemli koşullarda, suyun buharlaşma hızı alkolünkiyle daha dengelidir. Bu denge tatların daha tutarlı ve istikrarlı bir şekilde gelişmesini sağlar. Düşük alkol içeriği sunan bu tür viskilerde narin, çiçeksi ve meyvemsi notaları daha fazla hissetmeniz olasıdır.
Mevsimler arasındaki önemli sıcaklık değişimleri olan bölgelerde viski, fıçı içinde genişleme ve daralma döngülerine maruz kalır. Viskinin nefes alması olarak adlandırılan bu süreç, sıvının ahşapla daha derin etkileşime girmesini, tatlarını emmesini ve sert unsurları yumuşatmasını sağlar. Yazın daha yüksek sıcaklıkları viskinin fıçı çıtalarına doğru genişlemesine, vanilin ve tanen gibi tatları çıkarmasına neden olurken daha soğuk kış iklimi viskiyi büzerek dinlenmesine ve bu tatları bütünleştirmesine izin verir. İskoçya gibi daha istikrarlı, ılımlı sıcaklıklara sahip bölgelerde daha az dramatik genişleme ve daralma döngüleri yaşanır. Viski turları, ahşabın, iklimin ve zamanın ince etkileşiminin her fıçıya nasıl farklı tatlar verdiğini size göstermek için hazır.
Benzersiz Bölgesel Özellikler
Distilasyon tesislerinin içerisinde bulunduğu arazinin hatta yakınındaki denizin dahi viskiye etki edebileceğini hiç düşündünüz mü? İskoçya’nın batı kıyısındaki bir ada olan Islay, turbalı ve dumanlı viskileriyle tanınır. Yüksek nemi ve tuzlu deniz havasıyla deniz iklimi, viskiye yıllandıkça tuzlu, iyot benzeri notalar kazandırır. Bu bölgesel etki, maltlama işlemi sırasında turba kullanımı ile birleştiğinde Islay viskilerinin dillere destan ve cesur lezzet profilini ortaya çıkarır. Buna karşılık Japon viski damıtıcıları içkilerini genellikle Okinawa’nın nemli, subtropikal bölgelerinden Hokkaido’nun soğuk, karlı manzaralarına kadar ülke genelindeki çeşitli iklimlerde yıllandırılır. Bu koşullar ve Mizunara meşesi gibi benzersiz yerel ağaç türlerinin kullanımı, Japon viskisinde bulunan çeşitli tat ve stillerin yaratıcısıdır.
Mükemmel Yaşı Bulmak
Viski yıllandıkça ahşap fıçı ile etkileşime girmeye devam eder, tatları emer ve kimyasal değişikliklere uğrar. Ancak bu uzun süreli etkileşim bir noktada zararlı hale gelebilir. Başlangıçta viskinin karmaşıklığına ve yapısına katkıda bulunan ahşabın tanenleri sonunda viski ruhunu boğabilir ve daha ince tatları maskeleyen aşırı kuru ve odunsu özellikler kazandırabilir. Maker’s Mark’ın eski usta damıtıcısı Dave Pickerell bu olguyu kısa ve öz bir şekilde ifade ediyor: “Bir içkinin çok eskimesi mümkündür. Bazen eski olan daha iyidir ama bazen de sadece eskidir.” Pickerell, yaşın bir viskiyi geliştirebilse de mutlaka üstün kaliteye eşit olmadığını vurguluyor. Peki, ideal viski yaşı nedir?
Burbon için 6 ila 10 yıl aralığı, viskinin yeni meşe fıçılardan bol miktarda tat almasını sağlayarak aşırı tanen ekstraksiyonu olmaksızın tatlılık, baharat ve meşenin uyumlu bir karışımını elde eder. Scotch söz konusu olduğunda 20 yıl işareti genellikle tatlı bir nokta olarak görülür. Bu süre zarfında viski tipik olarak meşe etkisiyle dengelenmiş kuru meyve, fındık, vanilya ve baharatın ince notaları da dahil olmak üzere sofistike bir dizi tat geliştirmiştir. Uzun süreli yaşlandırma süreci bu tatların bütünleşmesini sağlayarak uzmanlar tarafından oldukça beğenilen pürüzsüz ve zarif bir ruh ortaya çıkarır. Bununla birlikte, bu sürelerin ötesinde yıllandırılmış viskiler, daha yüksek bir fiyat etiketi ile gelseler de olağanüstü olabilirleceklerini unutmamak önemlidir. Ultra yıllandırılmış viskiler, yani 30, 40 ve hatta 50 yıl yıllandırılmış viskiler nadirdir ve azlıkları ve üretimlerinde gereken uzun süreli özen nedeniyle genellikle yüksek fiyatlar alırlar. Bu viskiler benzersiz ve olağanüstü tadım deneyimleri sunabilirken, genç meslektaşlarına kıyasla her zaman üstün lezzet garantisi vermezler. Uzun yaşlandırma bazen ahşabın etkisinin ruhun hassas nüanslarını gölgede bırakmasıyla denge kaybına yol açabilir.
Viskiyi yıllandırmak bir bilim olduğu kadar sanattır; ahşap, çevre ve zamanın dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini gerektirir. Dr. Burkay Adalığ eşliğinde gerçekleştireceğimiz İskoçya’da Maltın Peşinde turumuz tam da bu tarihi inceliyor. Kişisel tercihleriniz viski keyfinin önde gelen belirleyicisi olsa da bu sofistike ruhlar hakkında Five and More Travel viski turları çok şey söylüyor! Siz de en çok neyi sevdiğinizi her bir yudumda yeniden keşfetmek bize katılın. Damıtımdan olgunlaşmaya uzanan viski turları, zanaatlarını mükemmelleştirmek için çabalayan usta damıtıcıların sabrının, uzmanlığının ve adanmışlığının bir kanıtı olarak bardaklarınıza dolmaya devam etsin. Sláinte!
